روزی روزگاری کلاه رادیودار| وسیله‌ای برای آزردن گوش شنونده!

خبرگزاری علم و فناوری آنا- هدا عربشاهی: ابزارهای الکترونیکی صوتی‌تصویری چون گرامافون‌ها، دستگاه‌های ضبط و پخش صوت، رادیو و تلویزیون در ابتدای ورودشان به بازار لوازم الکترونیک مصرفی خانگی ابعاد بزرگی داشتند و به‌دلیل همین اندازه بزرگ، به‌ناچار فقط به‌صورت ایستا در محلی مشخص قابل استفاده بودند. اما تمایل به نمونه‌های کوچک‌تر و قابل‌حمل این دستگاه‌ها همواره ذهن توسعه‌دهندگان فناوری را مشغول می‌کرد، تاجایی‌که به‌تدریج رادیوهای جیبی، تلویزیون‌های قابل‌حمل و ضبط‌وبخش‌های نوارکاست جیبی معروف به واکمن‌ عرضه شدند. اما در مسیر توسعه این محصولات، نوآوری‌هایی هم معرفی می‌شد که هرچند ظاهری جذاب و خلاقانه داشتند اما به‌دلیل ناکارآمدی، مدت کوتاهی پس‌از عرضه تجاری و باوجود تبلیغ بسیار با شکست مواجه و از گردونه بازار خارج می‌شدند. یکی از این دستگاه‌های نوآورانه، کلاهی بود که به رادیو تجهیز شده بود.

***

دهه‌ها قبل از شگفتی‌های واکمن، آی‌پاد و تلفن‌همراه به‌دلیل دستگاه‌های حجیم رادیوهای اولیه، ایده توانایی گوش‌دادن به رادیو حین حرکت غیرقابل تصور بود. 

سال ۱۹۴۹، ویکتور هوفلیچ، کارخانه‌دار و مخترع آمریکایی، برای معرفی محصولی با شعار «مردی از مریخ، کلاه رادیودار» نشستی خبری با حضور خبرنگاران برگزار کرد. هوفلیچ می‌دانست که باید داستانی تصویری را برای تاثیرگذاری روایتش ارائه کند و ازاین‌رو، از چند نوجوان بهره گرفت که کلاه‌های رادیودار را جلوی دیدگان خبرنگاران و عکاسان روی سر بگذارند. یکی از این نوجوانان هوپ لانگ ۱۵ ساله بود که کلاه رادیودار رنگ قرمز گوجه‌ای بر سر گذاشته بود. او بعدها بازیگر تئاتر و سینما و تلویزیون شد و در سال ۱۹۵۷ برای بازی در نقش سلنا کراس در فیلم پیتون پلیس نامزد جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش مکمل زن شد.

هوگو گِرنسبَک، سردبیر نشریه رادیو-الکترونیکس، تحت تاثیر کلاه رادیودار قرار گرفت و در شماره ژوئن ۱۹۴۹ مقاله‌ای دو صفحه‌ای را به معرفی این محصول اختصاص داد. این مقاله مدارها و ساخت رادیو را توصیف می‌کرد و تصویر هوپ لانگ با کلاه رادیویی را به‌عنوان عکس روی جلد انتخاب کرد.

پس‌از این مقاله مفصل، به‌زودی تصاویر و اخبار مربوط به رادیو کلاه‌دار در مطبوعات آمریکا از سواحل غربی تا شرقی منتشر شد. محتوای بیشتر این مقالات معمولاً همان عکس دختر نوجوان بود که کلاه بر سر داشت و داستانی شش پاراگرافی را شامل می‌شد.

ویژگی‌های فنی کلاه رادیودار

رادیوها در آن‌زمان معمولاً با برق جریان متناوب (ای‌سی) تغذیه می‌شدند و برپایه لوله‌های خلاء که دارای افروزه‌اى ۶ یا ۱۲ ولت بودند که کاتد را گرم می‌کرد و منبع آند که ۱۰۰ تا ۳۰۰ ولت بود، عمل می‌کردند. پیشرفت‌های دنیای فناوری طی جنگ جهانی دوم برای رادیوهای بی‌سیم سیار باعث تولید لوله‌های خلاء کم‌توان ارزان‌قیمت شد و ازاین‌رو، هوفلیچ توانست برای این کلاه رادیودار یک بسته باتری داخلی طراحی کند که ۱.۵ ولت برای افروزه‌های کاتد و یک منبع تغذیه ۲۲.۵ ولت برای آند را تامین می‌کرد. این ولتاژها از یک‌سو، برای استفاده در کلاه ایمنی بیشتری داشتند و ازسوی دیگر، بسته باتری، انرژی رادیو را به‌مدت۲۰ ساعت تامین می‌کرد.

رادیو باند پخش موج ای‌ام (ردیف ۵۴۰ کیلوهرتز تا ۱۶۰۰کیلوهرتز) را دریافت می‌کرد و با اهرم کوچکی بین دو لوله خلاء تنظیم می‌شد و این درحالی‌بود که گیرنده‌های رادیویی رومیزی یا کنسولی آن‌‌زمان از ۵ یا ۶ لوله برای ارائه عملکرد بهتر استفاده می‌کردند.

ظهور و افول زودهنگام کلاه رادیودار

هرچند کلاه رادیودار در آن زمان ظاهری آینده‌نگر داشت، اما این ظاهر پیشرو به‌دلیل محدودیت‌های فنی خیلی زود فراموش شد. زیرا هرچند ترانزیستور در سال ۱۹۴۷ اختراع شده بود، اما هنوز در مرحله آزمایش بود و برای اینکه به‌طور گسترده در دسترس قرار گیرد تا سال ۱۹۵۵ زمان نیاز بود و ازاین‌رو، کلاه رادیودار همان‌طورکه ذکر شد همانند همه گیرنده‌های رادیو به فناوری قدیمی لوله خلاء متکی بود. اما هوفلیچ به لوله‌ها جلوه‌ای خاص داد و آنتن را به‌صورت حلقه‌‌ای طراحی کرد. کلید تنظیم بین دو لوله خلاء قرار داشت و باتری در جیب کاربر حمل می‌شد.

کلاه رادیودار در فروشگاه‌های بزرگ و ازطریق سفارش پستی (شبیه به فروشگاه‌های آنلاین امروزی) به فروش می‌رسید و فروشگاه یکی از پمپ‌بنزین‌های زنجیره‌ای شهر ون‌نایز در کالیفرنیا هم این کلاه‌ را به‌عنوان یک کالای تبلیغاتی به مشتریانی که برای بنزین‌زدن به آنجا می‌آمدند می‌فروخت.

شرکت آمریکایی مری-لی در بروکلین نیویورک کلاه داریودار را تولید می‌کرد که به‌طورکلی یکی از تامین‌کنندگان پیشرو در حوزه تولید کلاه‌های کاغذی، فوت‌فوتک‌ و سایر وسایل تزیین جشن‌ها و تولدها بود. بنیانگذار آن، خود ویکتور هوفلیچ بود که سال ۱۹۱۴ وقتی هنوز دانش‌آموز دبیرستان بود ماشینی را برای تولید ریسه‌های کاغذی که در تزیین هتل‌ها در هاوایی استفاده می‌شدند اختراع کرد و تا سال ۱۹۴۹ که هوفلیچ کلاه رادیودار را اختراع کرد این شرکت سالانه میلیون‌ها ریسه به هاوایی ارسال می‌کرد.

کلاه رادیودار با قیمت ۷ دلار و ۹۵ سنت به فروش می‌رسد. این کلاه که شبیه کلاه ایمنی یا کلاه تابستانی طراحی شده بود، در هشت رنگ قابل سفارش بود که قرمز گوجه‌ای، زرد قناری، صورتی گلبهی، صورتی گلی، نارنجی، صورتی فلامینگویی، سبز سدری و قهوه‌ای مایل به زرد را شامل می‌شد و بعدها هفت گزینه رنگ دیگر به این فهرست افزوده شد.

اما تبلیغات گسترده به فروش ماندگار این محصول منجر نشد و آگهی‌های کلاه رادیودار از اوایل سال ۱۹۵۰ و حدود یک‌سال پس‌از عرضه، متوقف شد. شکست آن در درجه اول به‌دلیل محدودیت‌های فنی بود.

برای‌مثال، آنتن حلقه‌ای‌شکل، جهت‌دار بود و با چرخاندن سر کاربر ممکن بود سیگنال از بین برود و صدا قطع شود. در تبلیغات این کلاه رادیودار آمده بود که برد ۲۰ مایل (۳۲ کیلومتر) دارد اما بعضی‌وقت‌ها هنگام تنظیم، ایستگاه‌های رادیویی دورتر را هم می‌گرفت که البته صدای این ایستگاه‌ها همانند جیغ آزاردهنده‌ای دریافت می‌شد و ازآنجاکه صدا ازطریق هدفن شنیده می‌شد برای کاربر بسیار عذاب‌آور بود. هوفلیچ در مصاحبه‌ای در سال ۱۹۵۶ گفت که این شرکت هنوز هم سفارش‌هایی را برای این کلاه دریافت می‌کند هرچند مدت زیادی از تولید آن گذشته است.